Czy przepisy prawa pracy określają ilość wyjść z pracy w trakcie jej wykonywania przez przedstawicieli związków zawodowych na spotkania związane z działalnością związkową? Czy istnieje obowiązek przedstawiania przez związkowca pracodawcy potwierdzenia, że był obecny na takim spotkaniu?

Prawo stanowi

W związku z działalnością w związkach zawodowych pracownikom przysługują określone przywileje. Problematykę zwolnienia członka związku zawodowego od świadczenia pracy zawodowej za wynagrodzeniem reguluje art. 31 ustawy o związkach zawodowych (dalej: ustawa o zz.), zgodnie z którym:

1. Prawo do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej przysługuje:

• częściowo jednemu pracownikowi w miesięcznym wymiarze godzin równym liczbie członków zatrudnionych w zakładzie pracy, gdy ich liczba jest mniejsza od 150
• jednemu pracownikowi, gdy związek liczy od 150 do 500 członków zatrudnionych w zakładzie pracy
• dwom pracownikom, gdy związek liczy od 501 do 1000 członków zatrudnionych w zakładzie pracy
• trzem pracownikom, gdy związek liczy od 1001 do 2000 członków zatrudnionych w zakładzie pracy
• kolejnemu pracownikowi za każdy rozpoczęty nowy tysiąc, gdy zakładowa organizacja związkowa liczy ponad 2000 członków zatrudnionych w zakładzie pracy
• w niepełnym wymiarze godzin i wtedy może ono być udzielane większej liczbie pracowników, zgodnie z zasadami zawartymi w punktach poprzedzających.

2. W zależności od wniosku zarządu zakładowej organizacji związkowej zwolnienia od pracy, o których mowa w ust. 1, udzielane są z zachowaniem prawa do wynagrodzenia lub bezpłatnie. Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, tryb udzielania zwolnień od pracy oraz zakres uprawnień przysługujących pracownikowi w czasie tych zwolnień.

3. Pracownik ma prawo do zwolnienia od pracy zawodowej z zachowaniem prawa do wynagrodzenia na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z jego funkcji związkowej, jeżeli czynność ta nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy.

Stałe i doraźne

Cytowany artykuł reguluje stałe oraz doraźne zwolnienie od świadczonej pracy zawodowej.

Zwolnienie stałe: ze zwolnienia tego mogą korzystać wyłącznie członkowie zarządu zakładowej organizacji związkowej na okres kadencji w tym zarządzie. Zakres podmiotowy tego zwolnienia zależy od wielkości zatrudnienia. I tak przykładowo w organizacjach liczących do 150 członków przysługuje jednemu pracownikowi w miesięcznym wymiarze godzin równym liczbie członków – art. 31 ust. 1 pkt 1 ustawy o zz (z doświadczenia autora: jest to najczęściej spotykana sytuacja. Przykład: organizacja związkowa liczy 127 członków, wymiar czasu pracy w danym miesiącu wynosi 160 godzin, tak więc związkowcowi przysługuje 127 godzin „związkowych”, natomiast przez 33 godziny powinien świadczyć pracę.).

Należy zwrócić uwagę, że przy określaniu liczby członków związku stanowiącej podstawę ustalenia liczby pracowników, którym będzie przysługiwało zwolnienie, bierze się pod uwagę wyłącznie członków – pracowników, zatrudnionych w danym zakładzie, z wyłączeniem członków – emerytów i rencistów.

O tym, czy zwolnienie od pracy, o którym mowa, udzielane jest z zachowaniem prawa do wynagrodzenia czy bez, decyduje de facto związek, składając pracodawcy stosowny wniosek (art. 31 ust 2 ustawy o zz.). Jeżeli organizacja złoży wniosek o udzielenie zwolnienia z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, pracodawca jest obowiązany wynagrodzenie za czas zwolnienia wypłacać – z doświadczenia autora: nie sądzę aby zdarzyła się sytuacja, ze związek nie zawnioskuje o takie wynagrodzenie.

W praktyce jeżeli członek zarządu organizacji związkowej posiada takie uprawnienie do korzystania z godzin związkowych w czasie korzystania z tych godzin nie sposób pracodawcy kontrolować co, gdzie oraz dlaczego robił pracownik. Zawsze może się on wytłumaczyć, że akurat wykonywał jakieś czynności związkowe (z wyjątkiem sytuacji, kiedy ewidentnie załatwia swoje sprawy w takim czasie, np. wizyta u lekarza, zakupy etc.) i bardzo trudnym do udowodnienia będzie wykazanie przez pracodawcę, że akurat nie wykonywał czynności związkowych.

Zwolnienie doraźne: uregulowane w art. 31 ust. 3 ustawy o z.z., zgodnie z którym związkowcowi przysługuje prawo do zwolnienia od pracy na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z funkcji związkowej. W sferze podmiotowej przepis odnosi się do każdego członka związku zawodowego, jeżeli tylko pełni on jakąkolwiek funkcję związkową (bez znaczenia jest, czy funkcja ta jest piastowana z wyboru, czy też z desygnacji). Zdaniem autora aby związkowiec mógł skorzystać z tego uprawnienia muszą być spełnione trzy przesłanki:

• członkostwo z związku zawodowym i sprawowanie jakiejkolwiek funkcji związkowej
• warunek „doraźności” czynności związkowej, który powinien polegać zawsze na obiektywnej konieczności niezwłocznego jej wykonania w ramach prowadzonej działalności związkowej. Zazwyczaj odnosi się ona do czynności o charakterze jednorazowym, dorywczym, krótkotrwałym bądź wykonywanych incydentalnie. Każdorazowo powinny być one usprawiedliwione konkretnie zaistniałymi okolicznościami, które są niezależne od decyzji organizacji związkowej. Zdaniem autora zwolnienie takie nie przysługuje, jeżeli czynność może być wykonana w czasie wolnym od pracy. O tym, czy konkretna czynność ma charakter doraźny, a zatem nie może być wykonywana poza czasem pracy, nie decyduje pracodawca, ale istnienie obiektywnych przesłanek
• brak obiektywnych możliwości przełożenia wykonania danej czynności, a więc sytuacja taka, że czynność ta nie może być ona wykonana w czasie pracy (zasada wyjątku a nie reguły). O tym czy czynność może być wykonana w czasie wolnym decyduje czas i charakter konkretnej czynności.

Dla interpretacji uprawnienia z art. 31 ust. 3 ustawy o z.z. duże znaczenie ma fakt, że prowadzenie działalności związkowej ma w swej istocie charakter działalności społecznej. Praca związkowa powinna być wykonywana poza zajęciami zawodowymi. W praktyce oznacza to, że prowadzenie działalności związkowej odbywać się powinno w czasie wolnym od pracy (np. w dniach wolnych od pracy).

W celu skorzystania z uprawnienia przewidzianego w art. 31 ust. 3 ustawie o z.z. organ związkowy powinien skierować do pracodawcy z odpowiednim wyprzedzeniem szczegółowo uzasadniony wniosek, najlepiej na piśmie, żeby zwolnienie od pracy funkcjonariusza związkowego nie zdezorganizowało przebiegu pracy. Decyzję o udzieleniu zwolnienia od pracy dla wykonania doraźnej czynności wynikającej z funkcji związkowej podejmuje zawsze pracodawca bądź reprezentujący go w trybie podmiot. Może być ona wyrażona na piśmie bądź też w każdej innej formie (np. ustnie, wiadomością sms bądź e – mailem). Jednak skorzystanie przez działacza ze zwolnienia bez aprobującej decyzji pracodawcy może skutkować nawet rozwiązaniem stosunku pracy bez wypowiedzenia w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p. z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych. Z drugiej jednak strony warto podkreślić, że niezasadne nieudzielenie zgody na wykonanie doraźnej czynności przez pracodawcę może być kwalifikowane jako utrudnianie wykonywania działalności związkowej na podstawie art. 35 ust. 1 pkt 2 ustawy o z.z.

Pracownik, który w okresie zwolnienia od pracy nie wykonuje doraźnej czynności wynikającej z jego funkcji związkowej, korzysta z tego zwolnienia bezprawnie. Naraża się w ten sposób na wiele negatywnych konsekwencji, w szczególności pracodawca może zażądać zwrotu wypłaconego wynagrodzenia ukarać go karą porządkową lub nawet rozwiązać z nim stosunek pracy bez wypowiedzenia (art. 52 § 1 pkt 1 k.p.), zachowując jednakże tryb rozwiązywania umów wynikający z u.z.z.

Przepisy obowiązującego ustawodawstwa nie precyzują czasu zwolnienia. W praktyce wydaje się, że nie powinno ono trwać dłużej niż kilka godzin. Z reguły czas ten wystarcza na zrealizowanie doraźnej czynności.

Ważne

Za czas zwolnienia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Zgodnie z wyrokiem SN z 6 czerwca 2001 r. (I PKN 460/00) indywidualne zwolnienie od obowiązku świadczenia pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w celu załatwienia doraźnych spraw związanych z pełnioną funkcją związkową nie zależy od uznania pracodawcy, ale od istnienia obiektywnych przesłanek określonych w przepisie art. 31 ust. 3 ustawy o z.z.

W przepisach ustawy w związkach zawodowych nie zostało określone ile razy związkowiec może wychodzić poza zakład pracy w celu załatwienia tych „doraźnych czynności”. To, na czym możemy się skupić to celowa „doraźność”, jednorazowy, dorywczy, krótkotrwały, incydentalny charakter, każdorazowo usprawiedliwiony konkretnie zaistniałymi okolicznościami, które są niezależne od decyzji organizacji związkowej. Autor zdaje sobie sprawę z tego, że pracodawcy trudno będzie wykazać takie okoliczności, jednak wymaganie od związkowca potwierdzenie obecności na spotkaniu, na które rzekomo miał wyjść może, zdaniem autora, zostać potraktowane jako utrudnianie wykonywania działalności związkowej na podstawie art. 35 ust. 1 pkt 2 ustawy o z.z. (są to bardzo „delikatne” zagadnienia).

…

Warto pamiętać o uprawnieniach pracodawcy związanych z udzielaniem takiej zgody na wyjście: w celu skorzystania z uprawnienia przewidzianego w art. 31 ust. 3 ustawy o z.z. organ związkowy powinien skierować do pracodawcy z odpowiednim wyprzedzeniem szczegółowo uzasadniony wniosek. Decyzję o udzieleniu zwolnienia od pracy dla wykonania doraźnej czynności wynikającej z funkcji związkowej podejmuje pracodawca.

Autor: Wojciech Mazur ekspert SRW ds. PIP

(artykuł ukazał się również na stronie www.hrpolska.pl)