Zatrudnienie pracownicze chroni pracownika przed nadmiernym potrąceniem z wynagrodzenia. Dokonywanie potrąceń zgodnie z przepisami Kodeksu pracy uchroni pracodawcę przed konsekwencjami i grzywną w czasie kontroli PIP oraz dochodzeniem roszczeń przed sądem pracy przez pracownika.

Przepisy art. 87-91 Kodeksu pracy regulujące ochronę wynagrodzenia za pracę pracownika określają w dwojaki sposób ograniczenia potrącenia dokonywane z wynagrodzenia:

• po pierwsze ustawodawca przewidział maksymalne granice potrąceń,
• po drugie: wskazał w ww. przepisach tzw. kwoty wolne od potrąceń, tj. kwoty, które musi otrzymać pracownik mimo dokonanych potraceń.

Czym jest potrącenie?

W Kodeksie pracy brak jest legalnej definicji potrącenia, jednakże uznać należy, że w prawie pracy potrącenie jest dopuszczalną przepisami prawa czynnością, która zmniejsza w określonej wysokości wynagrodzenie wypłacane pracownikowi.

Jak dokonywane są potrącenia?

Podstawową zasadą, o której należy pamiętać mając zamiar dokonać potrącenia z wynagrodzenia pracownika jest ustalenie tzw. podstawy potrącenia. Aby ustalić taką podstawę pracodawca najpierw powinien odliczyć z wynagrodzenia pracownika składki na ubezpieczenia społeczne, zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składkę zdrowotną.

Mając wyliczoną podstawę pracodawca może dokonać potrącenia, jednak musi pamiętać o pewnych zasadach – potrącone mogą zostać określone przepisami należności i tylko w określonej kwocie. Obowiązkowym przy tym jest zachowanie kolejności dokonywanych potrąceń – nie zależy ono od swobodnej decyzji pracodawcy.

Jakie kwoty może potrącić pracodawca z wynagrodzenia pracownika?

Mogą to być potrącenia maksymalnie:

• 3/5 wynagrodzenia pracownika na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, które egzekwowane są na podstawie tytułów wykonawczych, tj. wyroki sądu zaopatrzone w klauzulę wykonalności lub też decyzje organów administracyjnych, wobec których zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne w celu zaspokojenia świadczeń. W przypadku świadczeń alimentacyjnych potrąceń można dokonywać również na wniosek uprawnionego na podstawie tytułu wykonawczego. WAŻNE!!! – w przypadku tych potrąceń ustawodawca nie przewidział tzw. kwoty wolnej od potrąceń – pracodawca może potrącić 3/5 z każdego (nawet minimalnego) wynagrodzenia;
• 1/2 wynagrodzenia pracownika na zaspokojenie świadczeń innych niż alimentacyjne, które egzekwowane są na podstawie tytułów wykonawczych. WAŻNE!!! – w każdym przypadku istnieje konieczność wszczęcia postępowania egzekucyjnego, natomiast pracodawcę obowiązuje tutaj kwota wolna od potrąceń w wyrskości minimalnego wynagrodzenia;
• 1/2 wynagrodzenia pracownika w przypadku rozliczenia zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi – tutaj kwotą wolną od potrąceń jest 75 % minimalnego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi;
• 1/10 wynagrodzenia z tytułu kar pieniężnych za każde przewinienie pracownika wymienione w art. 108 § 2 k.p. Obowiązującą kwotą wolną od potrąceń jest 90 % minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Jeżeli wśród potrąceń są potrącenia alimentacyjne zasadą jest, że łączna ich suma nie może być wyższa niż 3/5 wynagrodzenia pracownika. Natomiast w przypadku potrąceń z tytułu innych należności oraz zaliczek łączna ich suma nie może przekroczyć 1/2 wynagrodzenia pracownika.

WAŻNE! Powyższy katalog jest tzw. katalogiem zamkniętym, co oznacza, że pracodawca nie może dokonać żadnych innych potrąceń.

Wyjątek to zgoda pracownika

Od powyższej reguły istnieje jednak wyjątek: jeżeli pracodawca uzyska pisemną zgodę pracownika, może potrącić z jego wynagrodzenia dowolną kwotę, jednakże pozostawić mu powinien minimalne wynagrodzenie w przypadku potrąceń na rzecz pracodawcy oraz 80% minimalnego wynagrodzenia w przypadku dobrowolnych potraceń należności, które nie są potrącane na rzecz pracodawcy.

WAŻNE! W przypadku zgody pracownika na potrącenie nie ma możliwości uzyskania od niego tzw. zgody blankietowej, czyli odebrania od pracownika zgody na potrącenie bez podania kwoty potrącenia oraz powodu potrącenia. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 5 maja 2004 r. ( syng. akt: I PK 529/03) zgoda taka musi dotyczyć konkretnej oraz istniejącej wierzytelności – wyrażenie zgody na dokonywanie potrąceń z wynagrodzenia bez wiedzy o wielkości długu i istnienia przesłanek odpowiedzialności jest nieskuteczne.

Zasady związane z potrącaniem z wynagrodzenia za pracę są ukształtowane przez ustawodawcę dość restrykcyjne i nie są być może proste, ale jednocześnie dla bezpieczeństwa pracodawcy warto pamiętać o zakazie swobodnego potrącania z wynagrodzenia pracownika.

Warte podkreślenia jest, że jedynie zatrudnienie pracownicze chroni wynagrodzenie za wykonaną pracę – osoby zatrudnione w ramach stosunku cywilnoprawnego, do których zastosowanie mają przepisy kodeksu cywilnego, nie posiadają takiej ochrony.

Wojciech Mazur ekspert SRW ds. PIP

(artykuł ukazał się również na stronie www.hrpolska.pl)